با توجه به وزن بالای مهره‌های کمری و حرکت مداوم آنها، دیسک‌های کمری به آسانی قربانی آسیب می‌شوند. در برخی موارد، آسیب می‌تواند باعث جابجایی دیسک از محل عادی خود شود و باعث فشار هسته نرم داخلی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) به لایه بیرونی فیبری دیسک (نولوس فیبروزوس) شود. علاوه بر این، اگر حلقه‌های فیبری دور دیسک پاره شود، ممکن است ماده داخلی دیسک از شکاف بیرون بزند و ریشه عصب‌های اطراف را تحریک کند.
فتق دیسک معمولاً باعث فشار به عصب‌های مجاور می‌شود و می‌تواند منجر به التهاب آنها شود، که در نتیجه باعث دردی می‌شود که از طریق عصب‌ها پخش می‌شود. بیرون زدگی دیسک کمری شایع‌ترین علت درد سیاتیک است؛ درد سیاتیک در پشت پا احساس می‌شود و در امتداد عصب سیاتیک گسترش می‌یابد.
از طریق سبک زندگی فعال و ورزش، می‌توان از فتق دیسک جلوگیری کرد. تقویت عضلات مرکزی و بالاتنه می‌تواند به حفظ استون فقرات کمک کرده و بدن را پایدار نگه دارد. همچنین، باید هنگام نشستن یا ایستادن به حالت اندامی‌تان توجه کنید و سعی کنید کمر خود را حتی‌الامکان صاف نگه دارید. در صورت نیاز به بلند کردن اشیاء از روی زمین، هرگز از کمر خود برای این کار استفاده نکنید و به جای آن از پاها استفاده کنید.
هشت علامت مهم فتق دیسک کمر
وقتی دیسک پاره می‌شود و مرکز بیرون زده آن به عصب فشار می‌آورد، علائم مختلفی بروز می‌یابد. در اکثر موارد به دلیل حرکت بسیار زیادی که در مهره‌های کمری وجود دارد، دیسک کمر است که آسیب می‌بیند. وجود علائم زیر می‌تواند بیانگر فتق دیسک کمر باشد.
پا درد
بسیاری از بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر پیش از آن‌که متوجه ناراحتی کمرشان بشوند، دچار پا درد می‌شوند. پا درد و فتق دیسک کمر غالباً با هم وجود دارد و در این بین پا درد بسیار شدیدتر است.
اگر متوجه شدید که درد در امتداد عصب سیاتیک رو به پایین منتشر می‌شود، حتماً به پزشک مراجعه کنید، چون ممکن است دچار رادیکولوپاتی یا درد سیاتیک باشید. پزشک علت اصلی پا درد را به درستی تشخیص می‌دهد.
مشکلات مربوط به عصب‌ها
درد تیز و تیرکشنده در پا یا کمر می‌تواند علامت آسیب عصبی باشد. این درد علامت آزاردهنده و ناتوان کننده‌ای است و باید هر چه سریع‌تر برای درمان آن اقدام کنید.
اگر دچار دردی شبیه به سوزن سوزن شدن، گزگز و برق‌گرفتگی یا دردی تیز و تیرکشنده شدید، هر کاری را که در حال انجامش هستید، متوقف کنید و از متخصص وقت بگیرید. اگر همیشه ورزش می‌کنید، برنامه ورزشی‌تان را به مدت چند هفته تعدیل یا متوقف کنید تا دردتان آرام شود.
دردی که محل آن تغییر می‌کند
ممکن است یک هفته درد تیزی را در کمر و هفته بعد درد را در ران احساس کنید. این نوع درد را نادیده نگیرید، به خصوص اگر به نظر می‌رسد که درد فقط یک سمت بدن را درگیر می‌کند.
اگر درد مدام در باسن، ساق پا یا رو به پایین در پنجه‌ها در حرکت است، برای برخورداری از درمان مناسب به متخصص مراجعه کنید، چون ممکن است دچار مشکل فتق دیسک باشید.
مشکلات عصب‌شناختی
فتق دیسک تا حد معینی باعث بی‌حسی پاها و پایین پاها می‌شود. علائمی مانند گزگز یا سوزن سوزن شدن می‌تواند بیانگر تحت فشار بودن عصب سیاتیک یا فتق دیسک باشد.
این علائم آزاردهنده حرکت عادی را مختل می‌کند. پس اگر با علائم گزگز یا سوزن سوزن شدن مواجه شدید، برای تشخیص علت اصلی این علائم به متخصص مراجعه کنید.
افتادگی پا
ممکن است شما هم مانند بسیاری از مردم تابه‌حال چیزی درباره مشکل افتادگی پا نشنیده باشید. افتادگی پا یکی از علائم خاص فتق دیسک است. اگر احساس می‌کنید بلند کردن پا هنگام راه رفتن ناگهان برای‌تان سخت شده است، احتمالاً مشکل افتادگی پا دارید. ایستادن روی نرمه پا دیگر علامت بارز افتادگی پا است.
کمردرد
مطلب جالبی که باید بدانید این است که همه موارد فتق دیسک همراه با کمردرد نیستند، بلکه برخی بیماران کمردرد را مانند نبض ضعیف احساس می‌کنند. همچنین، شیوه حرکت خاص برخی بیماران برای جلوگیری از درد، باعث می‌شود که عضلات آنها خشک و سفت شده و انعطاف‌پذیری آنها کاهش یابد.
استفاده متناوب از کمپرس گرم و سرد برای تسکین کمردرد می‌تواند مفید باشد. اگر دچار اسپاسم یا گرفتگی عضلات شده‌اید و برای مدت طولانی ایستاده یا نشسته‌اید، بهتر است روی صندلی با پشتی مناسبی بنشینید که به خوبی از کمرتان حمایت کند. برای تسکین کمردرد، می‌توانید صاف به پشت دراز بکشید و بالشتی را زیر زانوها قرار دهید.
احساس درد هنگام حرکت کردن
برخی بیماران دچار فتق دیسک کمر، هیچ دردی را هنگام استراحت کردن یا نشستن روی صندلی احساس نمی‌کنند؛ اما دردشان فقط پس از کمی راه رفتن ناگهان منفجر می‌شود.
اگر عطسه کردن یا پرش ناگهانی باعث شروع شدن درد می‌شود، حتماً به متخصص مراجعه کنید. متأسفانه درد برخی بیماران هنگام خندیدن به بیشترین حد می‌رسد.
درد ناشی از قوز کردن
از آن‌جا که این روزها اکثر مردم ساعت‌ها پشت رایانه قوز می‌کنند، حتی نشستن و کار کردن با رایانه نیز می‌تواند علت درد باشد. احساس درد هنگام کار با رایانه می‌تواند علامت فتق دیسک باشد.
اگر خم شدن از کمر باعث شدیدتر شدن پادردتان می‌شود، سعی کنید هنگام نشستن حتی‌الامکان قوز نکنید یا رو به جلو خم نشوید.
ضعف عضلانی
بیرون‌زدگی دیسک به نخاع یا ریشه‌های عصب فشار می‌آورد. این فشار وظیفه منتقل کردن پیام‌ها بین مغز و اندام‌ها را برای عصب‌ها سخت‌تر می‌کند. در نتیجه عضلات ضعیف می‌شود و واکنش مناسب نشان نمی‌دهد. ملتهب شدن ریشه‌های عصب به از دست دادن کنترل حرکتی ظریف و درشت می‌انجامد.
اگر ستون فقرات درگیر شود، ضعف عضلانی به عارضه افتادگی پا نیز دامن می‌زند و در نتیجه نمی‌توانید پا را به راحتی هنگام ایستادن یا راه رفتن بلند کنید.
بی‌اختیاری
اختلال در توانایی بدن برای دفع مواد زائد یکی دیگر از علائم جدی فتق دیسک است. اگر ضرورت دفع یا تخلیه مثانه را احساس نمی‌کنید یا نمی‌توانید عملکردهای روده و مثانه را کنترل کنید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید. هرچند بی‌اختیاری عارضه نادری است، اما می‌تواند به آسیب دائمی منجر شود.
عامل‌های تأثیرگذار بر بروز علائم فتق دیسک کمر
اکثر موارد فتق دیسک پیامد گذر زمان و ساییدگی طبیعی دیسک است. همچنین نیرویی که هنگام حمل کردن بارهای سنگین به عضلات کمر وارد می‌شود، نیز می‌تواند علت فتق دیسک کمر باشد.
موارد زیر عامل‌هایی هستند که خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها، از جمله فتق دیسک کمر را افزایش می‌دهند:
- اضافه وزن؛
- کارهای بدنی سنگین؛
- استعداد ژنتیکی و
- مصرف دخانیات.
برای درمان کمردرد حتماً با پزشک متخصص مشاوره کنید تا ایشان ورزش‌ها و حرکات اصلاحی مناسبی را به شما آموزش بدهند که بتوانید آنها را در خانه انجام بدهید.
روش‌های درمان فتق دیسک کمر
درمان فتق دیسک کمر به ندرت به جراحی دیسک کمر نیاز پیدا می‌کند؛ اگر فتق دیسک مورد اورژانسی نباشد، همواره ابتدا درمان‌های غیرجراحی محافظه‌کارانه امتحان می‌شود. اکثر بیماران دچار فتق دیسک کمر پس از شش هفته درمان غیرجراحی متوجه بهبود محسوسی می‌شوند.
متداول‌ترین روش‌هایی که پیش از جراحی برای درمان فتق دیسک کمر به کار برده می‌شود، به شرح زیر است:
- طب فیزیکی
- فیزیوتراپی؛
- کایروپراکتیک و درمان دستی؛
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAID)؛
- استروئیدهای خوراکی مانند پردنیزون یا متیل‌پردنیزولون و
- تزریق کورتون در فضای اپیدورال مهره‌های کمری.
علاوه بر درمان‌های فوق، داروهای مسکن مخدر نیز برای تسکین درد بیماران تجویز می‌شود. اما لازم است بدانید که مسکن‌های مخدر مشکل فتق دیسک را برطرف نمی‌کنند. چون این دسته از داروهای مسکن خاصیت اعتیادآوری بالایی دارند، باید آنها را با نهایت احتیاط مصرف کنید.
برای مطلع شدن از بهترین روش درمان فتق دیسک کمر حتماً با متخصص طب فیزیکی یا دیگر پزشکان متخصص مشورت کنید. تشخیص دقیق فقط پس از بررسی کامل پرونده پزشکی و انجام دادن آزمایش‌های خاص ممکن می‌شود. هرچند اطلاعات فراوانی در اینترنت در دسترس است، این اطلاعات نمی‌تواند جایگزینی برای توصیه‌های تخصصی پزشکان باشد.
توصیه‌های پیشگیرانه
هرچند ابتلا به فتق دیسک کمر قابل پیش‌بینی نیست، با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید تا حدی از بیرون‌زدگی دیسک کمر جلوگیری کنید:
- سعی کنید حالت اندامی صحیح را رعایت کنید: صاف راه بروید و کمر را هنگام نشستن صاف و حتی‌الامکان نزدیک به پشتی صندلی نگه دارید.
- سعی کنید بار سنگین بلند نکنید: اگر مجبور بودید، از زانوها خم شوید و کمر را کمی به عقب قوس بدهید. برای تقویت کمر بهتر است از کمربندهای مخصوص حمل بار استفاده کنید.
- به پهلو بخوابید و ستون فقرات را صاف نگه دارید.
- از وارد کردن فشار به کمر پرهیز کنید: وارد شدن فشار و تنش به کمر باعث منقبض شدن عضلات کمر می‌شود.
- ورزش کنید: ورزش، به ویژه ورزش‌های تقویت کننده عضلات کمر مانند شنا، یوگا و پیلاتس برای پیشگیری از دیسک کمر بسیار مفید است.
ورزش‌های مفید برای درمان فتق دیسک کمر
همان‌طور که اشاره شد، بخشی از ناراحتی ناشی از فتق دیسک در بازوها، پاها و گردن احساس می‌شود. اگر در این ناحیه‌ها احساس درد می‌کنید، حرکت‌های زیر را امتحان کنید. انجام دادن این حرکت‌ها برای تسکین علائم فتق دیسک کمر مفید است، اما حتماً پیش از شروع هر ورزشی با پزشک مشورت کنید. همچنین حفظ حالت اندامی صحیح را فراموش نکنید.
کشش شکم
یکی از اهداف این حرکت برای درمان فتق دیسک کمر این است که درد به مرکز اصلی‌اش برگردد و در ناحیه‌های دیگر منتشر نشود. این حرکت کششی باعث شل شدن عضله‌ها و رفع تنش می‌شود. برای انجام این حرکت به روش زیر عمل کنید:
- روی شکم دراز بکشید و بازوها را به گونه‌ای خم کنید و روی زمین بگذارید که ساعدها با زمین تماس پیدا کند.
سپس بدن را روی ساعدها بالا ببرید، آرنج‌ها را با زاویه 45 درجه خم کنید و بالاتنه را بالا بکشید. مفصل‌های ران باید با زمین تماس داشته باشد.
- 15 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به موقعیت اولیه برگردید.
- این حرکت کششی را 10 بار تکرار کنید و زمان انجام حرکت را به تدریج افزایش دهید تا به 30 ثانیه برسد.
حالت گربه
حالت گربه یکی از حرکت‌های اصلی یوگا است و اگر به دلیل فتق دیسککمر دچار درد باشید، انجام دادن این حرکت به باز شدن فضای بین دیسک‌های بین‌مهره‌ای کمک می‌کند. حرکت گربه علاوه بر افزایش توانایی حرکتی ستون فقرات، فشار وارد بر دیسک بیرون‌زده را نیز کاهش می‌دهد. حرکت گربه را طی مراحل زیر انجام دهید:
- چهار دست و پا روی تشک قرار بگیرید.
- نفس را فروببرید و بگذارید که شکم پایین بیفتد، در این بین چانه و قفسه سینه باید رو به بالا باشد.
- همان‌طور که نفس را بیرون می‌دهید، شکم را منقبض و کمر را گرد کنید. این حرکت باید مانند حالتی باشد که گربه پشتش را کش و قوس می‌دهد.
- سر را شل کنید و بگذارید گردن کمی به سمت پاها قوس بردارد.
- حرکت گربه را در دو یا سه نوبت ده مرتبه‌ای انجام بدهید.
کشش زانو تا قفسه سینه
کشش زانو تا قفسه سینه حرکت کششی ملایمی برای شل کردن عضلات هر سمت بدن به صورت جداگانه است. این حرکت بسیار ساده است و می‌توانید آن را روی تشک انجام بدهید. نکته مهم این است که کمر در تمام مدت زمان انجام حرکت صاف باشد.
- به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و هر دو پاشنه را روی زمین بگذارید.
- سپس هر دو دست را پشت یک زانو بگذارید، آن زانو را تا قفسه سینه بالا بیاورید و پای دیگر را صاف کنید.
- جای پاها را عوض کنید و مراحل بالا را تکرار کنید.
- حرکت را برای هر پا 10 بار تکرار کنید.
بالا بردن چهار دست و پا
بالا بردن چهار دست و پا یکی از ورزش‌های مفید برای درمان فتق دیسک کمر است که انجام دادن آن به تلاش بیشتری نیاز دارد. اما فواید این حرکت ارزش تلاش بیشتر را دارد، چون این حرکت عضلات کمر و دست و پا را به کار می‌گیرد و تنش این ناحیه‌ها را برطرف می‌کند.
- در حالت چهار دست و پا قرار بگیرید.
- عضلات مرکزی را منقبض کنید و یک دست و پای مخالف را هم‌زمان بالا بیاورید.
- 5 ثانیه در این حالت بمانید.
- دست و پا را به آرامی پایین بیاورید و مراحل بالا را برای دست و پای دیگر تکرار کنید.
- حرکت را 10 بار برای هر سمت تکرار کنید.
حرکت‌ها و ورزش‌های ممنوع برای فتق دیسک کمر
اکنون که با حرکات ورزشی مفید برای رفع علائم فتق دیسک کمر آشنا شدید، باید بدانید که چه حرکت‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌دیدگی ستون فقرات یا جلوگیری از افزایش درد انجام ندهید.
به طور کلی، حرکت‌هایی که وزن غیرضروری، چرخش یا کشش بیش از حد را به ستون فقرات وارد می‌کنند، باید اجتناب شود. همچنین، حرکت‌های همراه با بردن وزنه بالای سر نیز در صورت ابتلا به فتق دیسک کمر باید از برنامه ورزشی‌تان حذف شوند.
نکته آخر این است که حتی اگر حرکت‌های کششی توضیح داده شده در بخش قبل، دوران بهبود فتق دیسک کمر را کوتاه‌تر می‌کنند، بهترین کار این است که به متخصص مراجعه کنید. متخصص می‌تواند حرکات مناسب برای شرایطتان را تعیین کند، روش صحیح انجام حرکت را به شما آموزش دهد و درمان‌های مکمل را در صورت لزوم توصیه کند.
